مردان نمکی نامی است که به چندین مومیایی کشف‌شده در معدن نمک چهرآباد در استان زنجان داده شده‌است.پیکر نخستین مومیایی در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه‌لو در ناﺣﻴﮥ غرب شهرستان زنجان پیدا شده‌است. سر و پای چپ یکی از این مردان در موزهٔ ایران باستان تهران قابل بازدیداست.

در زمستان سال ۱۳۷۲، معدن‌کاران به‌هنگام خاکبرداری و استخراج نمک از معدن زیر تپه‌های این منطقه، با نیم‌ تنهٔ یک جسدروبه‌روشدند. اینجسددارایریشومویبلندوحلقهٔ گوشواره‌ای ازجنس طلا در گوش چپ بود. جسد مزبور در اواسط یکی از تونل‌های معدن، که حدود ۴۵ متر طول داشت، به‌دست آمد. از تاریخ ۶ اسفند ۱۳۷۲، کاوش‌ها در این منطقه آغاز شد.

درپی کاوش‌ها؛ یک ساق پا درون چکمهٔ چرمی،سه قبضه چاقو،شلوارک،شی نقره‌ای،قلاب سنگ،قطعات طناب چرمی،سنگ ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقوش و قطعات خردشده استخوان نیز پیدا شد.

با وجود كشف استثنائي مرد نمكي 1 در سال 1372 متاسفانه تلاش چنداني براي تعطيل نمودن استخراج مكانيكي و لغو بهره برداري از معدن صورت نگرفت. در پائيز 1383 معدن كاران در حين كار با بولدوزر مجددا با بقاياي اسكلت انساني مواجه شدند كه به دليل كار با بولدوزر تا حد زيادي متلاشي شده بود. با جستجوي معدن كاران در ميان خاكهاي آشفته علاوه بر جمع آوري قسمتهايي از بقاياي انساني تكه تكه شده، شماري اشيا بدست آمد كه توسط بهره بردار به اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان منتقل شد.

بررسي­هاي اوليه بر روي بقاياي انساني، كه پس از انتقال به ميراث فرهنگي، مرد نمكي 2 نام گذاري شد نشان داد كه اين بقايا متعلق به مردي ميانسال با ميانگين قد حدود 180 سانتي متر بوده كه در جريان ريزش ديواره­ها و سقف تونل كشته شده است. از جمله اشيايي كه همراه اين مرد نمكي يافت شد مي­توان به تكه سبد و ميخهاي چوبي، طنابهاي گياهي، منسوجات و … اشاره كرد.

مرد نمكي 2: كشف اتفاقي مرد نمكي 2 و مجموعه­اي از اشيا موجب از سر گيري پژوهش­هاي باستان شناختي در معدن نمك چهر آباد بعد از گذشت 11 سال گرديد بنا براين كاوش در معدن به منظور نجات بخشي آثار و بقاياي باقي مانده ابتدا به سرپرستي امير الهي و سپس ابوالفضل عالي در دي و بهمن سال 1383 انجام شد و فصل دوم كاوش نيز در پائيز 1384 ادامه يافت.

مرد نمكي 3: بقاياي مرد نمكي 3 همچون مرد نمكي 2 به صورت اتفاقي و طي كار باطله برداري بولدوزر توسط معدن كاران در سال 1383 كشف شد. به دليل كشف موميايي توسط بولدوزر، اين جسد نيز به صورت متلاشي شده، و تكه تكه يافت شد.

(بقاياي موميايي شماره 3 شامل: استخوان، لباس و قسمتهايي از بافت نرم فردي بود كه همچون معدنچيان ديگر بر اثر ريزش تونل و سقوط يك سنگ چند تني روي او كشته شده بود.)

مرد نمكي 4: مرد نمكي 4 سالم­ترين و كامل­ترين موميايي مكشوفه از معدن چهر آباد است. عليرغم آسيب ديدگي به هنگام مرگ تقريبا بيشتر قسمت­هاي بدن سالم باقي مانده است كه شامل مجموعه استخوان­ها و بافت نرم وي است كه بر اثر از دست دادن آب بدن كاملا خشك شده است. به هنگام كشف جسد در وضعيت دمر قرار داشت. به شكلي كه صورت و قسمت جلوي بدن روي خاك قرار گرفته بود. دست­ها از ناحيه آرنج خم شده دست چپ روي زمين و دست راست در حالت تقريبا مشت شده بود . پاي راست به صورت نيمه باز و پاي ديگر جمع شده در زير شكم قرار داشت. با وجود شكستگي جمجمه در چند قسمت دليل مرگ براساس تحقيقات انجام يافته توسط دكتر شكوهي با عكسبرداري سي تي اسكن، فشار بر قفسه سينه و پارگي قلب در نتيجه ريزش تونل­ها و ريزش خاك و آوار روي وي بوده است.

براساس تحقيقات انجام گرفته مشخص شد اين موميايي طبيعي، پسر جواني بوده كه به هنگام مرگ حدود 16 سال داشته است. قد اين موميايي 170 تا 175 سانتي متر است. بر گوش­هايش حلقه هايي از جنس نقره ديده مي شود. موهاي سر وي كوتاه و به رنگ خرمايي است. به همراه اين جوان موميايي شده اشياي جالب توجهي نيز كشف گرديد. يكي از اين اشيا چاقوي فلزي با دسته استخواني است كه در غلافي چرمي به كمربند پارچه اي او بسته شده است ازاشياي ديگر مي­توان به دو كوزه كوچك سفالي سالم اشاره كرد. همچنين ظناب­هاي گياهي، يك مهره كوچك با لعاب ابي، يك پي سوز سالم دود زده، 11 تكه سفال و … نيز همراه اين جسد يافت شده است.

از ويژگيهاي بسيار مهم اين موميايي طبيعي، لباس كامل است كه برتن او ديده مي­شود. اين لباس از بالا پوشي بلند، يك شلوار و كفش چرمي تشكيل شده است.با انجام آزمایش‌های سالیابی به روش کربن ۱۴، که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی –اوایل ساسانی) برای مردنمکی تعیین گردید.  

مرد نمکی شماره4

مرد نمکی شماره 4

ناخن مرد نمکی شماره 4

مرد نمكي 5: اين موميايي طبيعي در كاوش فصل دوم در حالي يافت شد كه به جز سر بقيه قسمت­هاي بدن زير صخره و سنگ­هاي آواري بزرگ قرار گرفته بود­. شكل جسد نشان مي­داد كه اين شخص نيز همچون نمونه­هاي قبلي بر اثر حادثه­اي كه منجر به تخريب و ريزش تونل گرديده­، كشته و مدفون شده است بر خلاف موميايي نمكي شماره 4 بيشتر بافت بدن مرد نمكي 5 پوسيده شده و از بين رفته بود بافت نرم فقط در قسمت­هايي كوچك از دو دست، پاها بخش­هايي از صورت، سينه و لگن باقي مانده بود.

كم بودن ميزان نمك در اين محيط، نفوذ آب از بالاي كوه به اين بخش از معدن از دلايل اصلي پوسيده شدن زياد مرد نمكي 5 است
با انجام آزمایش‌های سالیابی به روش کربن ۱۴، که بر روی نمونه استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه صورت گرفت، قدمتی حدود ۱۷۰۰ سال (اواخر اشکانی –اوایل ساسانی) برای مردنمکی تعیین گردید. آزمایشات دی‌ان‌آ نشان دادکه سن مردنمکی هنگام مرگ حدود۳۷ سال و قد وی حدود ۱۷۵cm بوده‌است. با بررسی آزمایش‌های انجام‌شده بر روی سلول‌های موی سر، گروه خونی مرد نمکی +B تعیین شد.